Αφιερώματα

Το καλοκαίρι του 2018, είδα στο Rex, το όμορφο θερινό σινεμά της Ναυπάκτου, ένα ισπανικό πολιτικό θρίλερ με τίτλο Ο έκπτωτος. Να μια συνοπτική περιγραφή της ταινίας στο Αθηνόραμα: «Ένα ανερχόμενο στέλεχος του κυβερνώντος κόμματος παλεύει να σώσει την καριέρα του όταν εμπλέκεται σε σκάνδαλο διαφθοράς, το οποίο τον απειλεί με πολιτικό αφανισμό».

Αν αναφέρομαι στην ταινία, που μου φάνηκε μέτρια προς κακή, είναι επειδή νομίζω πως συμπυκνώνει τα χαρακτηριστικά μιας τάσης των ημερών μας: κάθε χρόνο, στο επίκεντρο δεκάδων ταινιών αλλά και σειρών, συχνά «βασισμένων σε αληθινά γεγονότα», βρίσκεται η αποκάλυψη πολιτικών σκανδάλων, μυστικών αποφάσεων που λαμβάνονται πίσω από σφραγισμένες πόρτες και καθορίζουν τη μοίρα ενός ολόκληρου λαού, κρυφών συμφωνιών από τις οποίες κάποιοι αποκομίζουν αμύθητα κέρδη.

Έχουμε ίσως να κάνουμε με μια κινηματογραφική τάση χαρακτηριστική της εποχής της «μεταδημοκρατίας», που βρίσκει εξάλλου το ανάλογό της και στη βιβλιοπαραγωγή – χαρακτηριστική περίπτωση εδώ η έξαψη της περιέργειας γύρω από το βιβλίο Adults in the Room του Γ. Βαρουφάκη, γυρισμένο σε ταινία από τον Κώστα Γαβρά. Υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι συναντιούνται σε μια αίθουσα κάπου στις Βρυξέλλες για να σχεδιάσουν το μέλλον της Ευρώπης, την ίδια ώρα που στους διαδρόμους διεξάγονται αδιαφανείς συνομιλίες. Έτσι άλλωστε δεν ορίζεται η μεταδημοκρατία από τον Colin Crouch, ως η πολιτική κατάσταση στην οποία τυπικά λειτουργούν δημοκρατικοί θεσμοί, αλλά στην πράξη οι αποφάσεις παίρνονται πίσω από κλειστές πόρτες;

Φυσικά, η κρίση του πολιτικού συστήματος είναι εγγενές χαρακτηριστικό ενός κόσμου που λιώνει. Και φαντάζεται κανείς πώς θα επιδράσει σε όλη αυτή την κατάσταση η πανδημία: από πολύ νωρίς ακούστηκαν ψίθυροι γύρω από τις συμφωνίες της ΕΕ και των ΗΠΑ με διάφορους φαρμακευτικούς κολοσσούς, που κάλλιστα μπορούμε να φανταστούμε ότι κάποια στιγμή θα μετουσιωθούν σε «αποκαλυπτικές» ταινίες γύρω από τον κορωνοϊό.

Αυτό το σινεμά της καταγγελίας και της αφύπνισης θεωρητικά φέρει απελευθερωτικά χαρακτηριστικά, όπως και η αντίστοιχη δημοσιογραφία, η οποία στη χώρα μας γνωρίζει κατά καιρούς μεγάλες δόξες. Σύμφωνα με ένα διαδεδομένο σκεπτικό, οι αποκαλύψεις –που πολύ συχνά αφορούν καθόλα πραγματικά περιστατικά– μας κάνουν να κοιτάζουμε κατάματα τη διαφθορά, να ανακαλύπτουμε την αποσάθρωση του συστήματος· μας ξυπνάνε. Να τι έγραψε ένας θεατής κάτω από την παρουσίαση του Έκπτωτου, έχοντας βαθμολογήσει την ταινία με 5 αστέρια: «Tαινία δυναμίτης, την φοβήθηκαν και οι διανομείς της και την βγάλαν την χειρότερη κινηματογραφική εβδομάδα του χρόνου, ενώ η ιδανική ημερομηνία για την προβολή της θα ήταν να συμπέσει με τα εγκαίνια της βουλής. Της ελληνικής εννοώ γιατί από το μισάωρο και μετά ξέχασα ότι βλέπω ισπανική ταινία».

Επιβιώνει εδώ ένα παλιό καλό μαρξιστικό σχήμα ψευδούς συνείδησης. Όπως σημείωνε η Ρόζα Λούξεμπουργκ «αν όλος ο κόσμος ήξερε, το σύστημα θα έπεφτε σε μια μέρα». Είναι άραγε έτσι; Σήμερα, όλοι γνωρίζουν. Η –εννοείται, απολύτως υπαρκτή– διαφθορά και η αδιαφάνεια που τη συνοδεύει αποτελούν κοινό τόπο, όλοι έχουμε δει πολλές ταινίες που δείχνουν «όλη την αλήθεια» για το σύστημα.

Πολύ συχνά όμως αυτή η γνώση μοιάζει όχι να απελευθερώνει, αλλά να παγιδεύει, οδηγώντας σε έναν εκ πρώτης μόνο όψεως παράδοξο συνδυασμό υπερευαισθησίας και αδιαφορίας. Πάει καιρός από τότε που τα ντοκιμαντέρ του Μάικλ Μουρ μάς εξέπλησσαν πραγματικά και μας έκαναν να αγανακτούμε με την αθλιότητα του καπιταλισμού. Στον κόσμο της υπερδικτύωσης δεν μας πιάνουν εύκολα κορόιδα, είμαστε καλά ενημερωμένοι, ξέρουμε ανά πάσα στιγμή ποιος είναι ο υπαίτιος, ποστάρουμε μάλιστα με τη σειρά μας αποκαλυπτικά βίντεο· ωστόσο, αν ο κόσμος αλλάζει, δεν είναι προς την κατεύθυνση που θέλουμε.

                                                    ~

Όπως πολλοί και πολλές ακόμη, επιθυμώ κι εγώ μια άλλη κοινωνία, πιο δίκαιη, λιγότερο άνιση, και κυρίως μια άλλη ζωή, μια άλλη σχέση με τον κόσμο, τους ανθρώπους και τα πράγματα. Νομίζω ωστόσο ότι πιο κοντά σε αυτό το άλλο μάς φέρνουν οι ταινίες και οι πρακτικές όχι της γνώσης, αλλά της άγνοιας. Σκέφτομαι εδώ το Κυνήγι του Τόμας Βίντεμπεργκ: δεν ξέρουμε ποιος φταίει, τι θα κάναμε στη θέση των ηρώων, δεν έχουμε ποιον να κατηγορήσουμε, αγνοούμε τι θα γίνει στο μέλλον, δεν κατανοούμε καν, καλά καλά, πώς τελείωσε η ταινία.

Εντούτοις, απ’ όταν την πρωτοείδα στην αίθουσα του Γαλαξία, 9 χρόνια πριν, δεν έχω σταματήσει να αναλογίζομαι την τροχιά που πήραν τα πράγματα στη ζωή του Lucas, του όμορφου, ευγενικού και κάπως απόμακρου δασκάλου σε μια μικρή πόλη της Δανίας. Θα μπορούσε η κατάσταση να έχει εξελιχθεί αλλιώς υπό άλλες κοινωνικές συνθήκες ή μήπως αυτού του είδους η τραγωδία είναι χαρακτηριστική της ανθρώπινης κατάστασης; Δεν ξέρω· ίσως όμως η διερώτηση πάνω σε τούτα τα αναπάντητα και ανεξάντλητα ερωτήματα, η συζήτησή τους με φίλους, η κοινή εμπειρία της αμηχανίας μέσα στην αίθουσα, να είναι ήδη μέρος αυτής της άλλης ζωής.

*Monologue 2, Mixed Media on Canvas by Angela Ales(2019-2020)