Άλεξ Βασιλείου
Βιβλία
Ο Χ είναι σε έναν κρατήρα βόμβας και περιμένει με το δάχτυλο στη σκανδάλη να σταματήσει το πολυβόλο ώστε να προσπαθήσει να συρθεί προς τη δική τους μεριά. Στο σκοτάδι πολλοί έκαναν το λάθος να συρθούν προς τους «άλλους» και να το ανακαλύψουν πολύ αργά.
Ο Χ φοβάται και κρυώνει μόνος, με συντροφιά εκρήξεις και πολυβολισμούς.
Η επίθεση των άλλων τελειώνει και κατά την οπισθοχώρηση ο Υ πέφτει στον ίδιο κρατήρα με τον Χ. Ο Χ τον σκοτώνει με τρεις μαχαιριές στο στήθος.
Ο Υ φοβάται και πεθαίνει με συντροφιά το φονιά του.
Είναι Μάιος του <εισάγετε έτος>.
Ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ γεννήθηκε το 1896 και συμμετείχε στον «πόλεμο που θα τελείωνε τους πολέμους»[i]. Μετέπειτα εξόριστος σε Ελβετία και Αμερική, επί Ναζιστικής Γερμανίας στερήθηκε της ιθαγένειάς του. Το πιο διάσημο έργο του, «Ουδέν νεότερον από το Δυτικό Μέτωπο» χαρακτηρίστηκε λίβελος και προσβολή του ήθους του γερμανικού λαού. Μεταφέρθηκε φέτος στη μεγάλη οθόνη για Τρίτη φορά. Καθώς χρόνια βρίσκεται στη λίστα μου, ωστόσο αυτή τη φορά αποφάσισα να το διαβάσω συνδυαστικά με την ταινία.
«Το παρόν βιβλίο δεν αποτελεί ούτε κατηγορία ούτε εξομολόγηση, αντιθέτως απλά μια απόπειρα μιας καταγραφής μιας γενιάς που καταστράφηκε από τον πόλεμο – ακόμα και όσοι επέζησαν τον βομβαρδισμό»v
Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι η ταινία βασίζεται στο βιβλίο αλλά δεν είναι απευθείας μεταφορά, όπως οι δύο παλαιότερες με το ίδιο όνομα[ii]. Πολυάριθμες σκηνές, καθώς και διάλογοι, έχουν μεταφερθεί αυτούσιοι, ωστόσο σε κάποιες περιπτώσεις το σενάριο έχει συνδυάσει καταστάσεις και διαλόγους γεννώντας καινούργιες σκηνές. Αυτές οι διαφορές ήδη καλύπτονται σε αρκετές κριτικές της ταινίας.
1.1. Σκηνή από την ταινία του 2022. Ο Paul Bäumer ζητωκραυγάζει τον πύρινο λόγο του καθηγητή του πριν παραλάβει τη στολή του.
Επιστρέφουμε στο βιβλίο. Ο Paul Bäumer, έφηβος κατά την αρχή του πολέμου, καταφθάνει στο δυτικό μέτωπο το 1916. Γεμάτος υπερηφάνεια για το έθνος και τον ηγέτη του, εμπνευσμένος από τους πύρινους λόγους των καθηγητών του, φτάνει σε ένα μέρος όπου οι καθαρές στολές, τα στρωμένα κρεβάτια και τα γυαλισμένα άρβυλα δεν έχουν καμία σημασία. Όλοι και όλα είναι καλυμμένα με λάσπη σε ένα τοπίο αλεσμένο από το πυροβολικό.
2. Βομβαρδισμένη ευρωπαϊκή πόλη 1[i]
To “Ουδέν νεότερον από το Δυτικό Μέτωπο” δυστυχώς είναι ένα διαχρονικό βιβλίο. Κάθε άνθρωπος που βρέθηκε κοντά σε οβίδες ξέρει ότι δεν ζει γιατί είναι σωστά εκπαιδευμένος και δυνατός, αλλά γιατί απλά έτυχε. Αυτή η ολοκληρωτική ισοπέδωση της αξίας της ανθρώπινης ζωής, η διαγραφή του παρελθόντος και της οποιασδήποτε προοπτικής μέλλοντος, μια στιγμή διαρκείας κλασμάτων δευτερολέπτων που μοιράζει τους ανθρώπους σε νεκρούς και ζωντανούς δεν έχει κανένα περιθώριο δόξας και υστεροφημίας.
«…ένα θράυσμα διαλύει το κάτω μέρος του προσώπου του [Bertinck]. Το ίδιο θραύσμα έχει αρκετή δύναμη ώστε να ανοίξει τα πλευρά του Leer. …Μετά από μερικά λεπτά, [ο Leer] πέφτει κάτω όπως ένα λάστιχο αυτοκινήτου όταν χάνει τον αέρα του. Σε τι του χρησιμεύει τώρα που ήταν τόσο καλός στα μαθηματικά στο σχολείο;»iii
Ένας-ένας οι συμμαθητές του πεθαίνουν. Όταν στην άδειά του, σαν ξένος μέσα σε γνωστούς, επισκέπτεται τη μητέρα του ενός, προσπαθεί να την προστατέψει από την αλήθεια. Της λέει πως το παιδί της έφυγε γρήγορα, χωρίς να το καταλάβει. Είναι δεν είναι 20 χρονών, η γυναίκα απέναντί του ξέρει πως της λέει ψέματα, κανείς όμως δεν μπορεί να κάνει αλλιώς.
«Βλήματα κανονιών, σύννεφα δηλητηριωδών αερίων και ίλες αρμάτων – συντριβή, devouring, θάνατος.
Δυσεντερία, γρίπη, τύφος – πνίξιμο, scalding, θάνατος.
Χαράκωμα, νοσοκομείο, μαζικός τάφος – καμία επιλογή.»[ii]
Το <εισάγετε έτος>, η νεολαία στρατολογήθηκε για την τιμή της <εισάγετε χώρα> απέναντι στους βάρβαρους <εισάγετε εθνικότητα>.
3.3. Βομβαρδισμένη ευρωπαϊκή πόλη 2 ii
Το βιβλίο αυτό δυστυχώς είναι διαχρονικό. Παρότι ο Ρεμάρκ, μαζί με αμέτρητους καλλιτέχνες κάθε είδους τέχνης, φυλής και χρονολογίας, προσπάθησε να μεταφέρει αυτό που ο ίδιος βίωσε σε κάποιο βαθμό κατά τον πιο φονικό, βιομηχανοποιημένο και εξαπλωμένο πόλεμο μέχρι τότε, η «μηχανή του κιμά» δε σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί. Η ανάγνωση σίγουρα δεν είναι ευχάριστη, αντιθέτως περισσότερο σοκαριστική, άβολη, αναγκαία. Οι στιγμές συντροφικότητας και αδελφοσύνης μεταξύ νέων ούτε 20 χρονών αποτελεί το μόνο φως ελπίδας για τον αναγνώστη, όπως και για τους χαρακτήρες, όπως και για τους πραγματικούς ανθρώπους που έχουν την ατυχία να βρίσκονται στον αντίποδα μιας κάνης όπλου.
Υ.Γ. Ωστόσο κάτι που μάλλον δεν βίωσε ο ίδιος ο συγγραφέας στο μέτωπο και δεν αναφέρεται στο βιβλίο είναι η ανακωχή των Χριστουγέννων το 1914[i]. Ακόμα και μέσα στον πόνο και στην καταστροφή, αυτό που υπερνικάει είναι η όρεξη του καθημερινού ανθρώπου για ζωή. Μέσα στον ζόφο και το θάνατο, οι άνθρωποι ξεχνούν ότι ο «απέναντι» θα μπορούσε να είναι γείτονας, φίλος, αδελφός. Όταν όμως το θυμούνται, οι «από πάνω» είναι οι μόνοι που χάνουν.
[i] περισσότερα: https://www.nostimonimar.gr/1914-i-anakochi-ton-christoygennon/
ΣΧΟΛΙΑ
Τα σχόλια των επισκεπτών του freeda.gr διατηρούνται απρόσκοπτα στα πλαισια του δημοκρατικού διαλόγου που επιθυμούμε να υπάρχει στα social media. Το www.freeda.gr διατητηρεί το δικαίωμα σε περιπτωση που ξεπερνάνε την κόσμια αναφορά να διαγράφει υβριστικά, ρατσιστικά και σεξιστικά σχολια. Οι χρήστες που θα χρησιμοποιούν ύβρεις, απρεπείς εκφράσεις ή θα προκαλούν, θα αποκλείονται.
