Βιβλίο

Πώς ορίζεται το κλασικό; Ποια είναι η ανάγκη μας να γυρνάμε σε βιβλία που θεωρούνται κλασικά; Τι κάνει αυτά τα βιβλία κλασικά; Μερικές ρητορικές ερωτήσεις για τις οποίες εννοείται ότι δεν έχω απάντηση. Ωστόσο, υπάρχουν βιβλία στα οποία γυρνάω ξανά, τα ξεφυλλίζω, τα διαβάζω απ’ την αρχή. Και μάλλον για μένα αυτός είναι ο ορισμός του κλασικού. Η ανάγκη μας για επιστροφή σε κάτι που με κάποιον ανεξήγητο τρόπο μας κάνει να αισθανόμαστε ασφαλείς. Για αυτά τα Χριστούγεννα επέλεξα τα πέντε στα οποία με διάφορες αφορμές επέστρεψα τη χρονιά που μας πέρασε.

Ταξίδι στην άκρη της νύχτας, Céline, Εκδόσεις Εστία, Μετάφραση: Σεσίλ Ιγγλέση Μαργέλλου: Από όλα τα παράλογα που ζήσαμε το 2022, η εισβολή της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία κρατάει τα σκήπτρα του παραλογισμού. Γιατί ο πόλεμος είναι παράλογος από μόνος του και φέρνει στην επιφάνεια τα πιο σκοτεινά ένστικτα των ανθρώπων. Δεν είναι τυχαίο που θυμήθηκα τον Σελίν φέτος. Οι ανατριχιαστικές περιγραφές του για τον πόλεμο, το σκοτάδι που δημιούργησε στο μυαλό και την ψυχή του ήρωα του, ενός αφελή αρχικά νεαρού, που είδε στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο την ευκαιρία να ζήσει κάτι διαφορετικό, μας εισάγουν σε μια πρωτοφανή αφήγηση και περιγραφή μιας αλυσίδας σκοτεινών και βίαιων γεγονότων. Ο Σελίν κατακεραυνώνει μέσα απ’ τον ήρωα του όλες τις μορφές καταπίεσης που οι άνθρωποι είναι ικανοί να επιβάλλουν σε άλλους ανθρώπους: τον πόλεμο, την αποικιοκρατία, την εκμετάλλευση των αδύναμων. Το βιβλίο, που χαρακτηρίστηκε αριστούργημα και ανοσιούργημα ταυτόχρονα, μας διδάσκει κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Κανένας δεν βγαίνει αλώβητος από το προσωπικό του ταξίδι στην άκρη της νύχτας.

Catch-22, Joseph Heller, Εκδόσεις Εκάτη, Μετάφραση: Αναστασία Χρήστου: Το δεύτερο βιβλίο αυτής της λίστας ασχολείται επίσης με τον πόλεμο με μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση. Ο Χέλερ εδώ παρουσιάζει τον πόλεμο σαν μια ιλαροτραγωδία, μία ατελείωτη σάτυρα. Η ιστορία ακολουθεί μια ομάδα στρατιωτών του αμερικανικού στρατού κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, οι οποίοι έχουν φτάσει στα όρια της αντοχής τους και πλέον προσπαθούν να μείνουν ζωντανοί και να καταφέρουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Μέσα από ειλικρινά ξεκαρδιστικούς διαλόγους ο Χέλερ αποτυπώνει τη φρίκη και τη ματαιότητα του πολέμου, κάνοντας ταυτόχρονα κριτική στον καπιταλισμό και τις σχέσεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι μέσα σε αυτόν. Ο Χέλερ ασκεί επίσης ανελέητη κριτική σε κάθε μορφής εξουσία, η οποία τελικά κάνει τον άνθρωπο καρικατούρα του εαυτού του.

2666, Roberto Bolano, Εκδόσεις Άγρα, Μετάφραση: Κρίτων Ηλιόπουλος: Στον Μπολάνιο (την αναγνωστική μου αδυναμία), επιστρέφω πολύ συχνά. Φέτος επέστρεψα στο τεράστιο μυθιστόρημα του, το 2666 για να βρω την παρηγοριά της λογοτεχνίας. Γιατί αυτό κάνει ο Μπολάνιο. Χρησιμοποιεί την τέχνη του σαν χάδι, σαν μια μεγάλη αγκαλιά. Ακόμη και όταν περιγράφει φρικιαστικές ιστορίες νιώθεις την ελπίδα κάπου στο βάθος. Και διαβάζεις με μανία τις περίπου 1000 σελίδες μέχρι να τη βρεις. Ο Μπολάνιο ακολουθεί τους ήρωες του από την Ευρώπη στη Λατινική Αμερική και πίσω, κάνοντας ενδιάμεσα μικρές στάσεις για να αποτυπώσει τη φρίκη και το θάνατο, τον έρωτα και την ελπίδα. Περνάει με ευκολία από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο, όπως κανένας άλλος συγγραφέας δεν τόλμησε να πράξει.

Αμερικανικό ειδύλλιο, Philip Roth, Εκδόσεις Πόλις, Μετάφραση: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου: Το βραβευμένο με Πούλιτζερ μυθιστόρημα του Ροθ, είναι η απόλυτη σπουδή στην καρδιά της Αμερικής. Οι πρωταγωνιστής της ιστορίας μας ζει το αμερικανικό όνειρο, έχει όλα όσα ονειρευτεί. Μέχρι που δεν τα έχει. Η κόρη του φτάνει στην εφηβεία. Και η εφηβεία της συμπίπτει με τη δεκαετία των ζυμώσεων και τον ανακατατάξεων. Τη δεκαετία του ’60. Και η έφηβη κόρη αποφασίζει να φύγει απ’ το σπίτι και να γίνει τρομοκράτισσα. Και όλη η ζωή του πατέρα γκρεμίζεται σε ένα λεπτό. Όχι γιατί χάνει τα πολύ αμερικάνικα του προνόμια, αλλά γιατί πρέπει να επαναπροσδιορίσει τη ζωή του. Τι πήγε στραβά; Που έκανε λάθος; Θα μπορέσει ποτέ να γυρίσει στην κανονικότητα για την οποία τόσο είχε παλέψει; Το μεγάλο προνόμιο που μας δίνεται απλόχερα εδώ, είναι ότι ερχόμαστε σε επαφή με ένα είδος γραφής που έρχεται σε ενδόμυχη σύγκρουση. Και αυτό γιατί η περιγραφή της ζωής του πατέρα είναι ταυτόχρονα μια κριτική στον αμερικανικό καπιταλισμό, η οποία όμως αποτυπώνεται μέσα από έναν συμπαθή χαρακτήρα. Τον ήρωα τον συμπονάς, τον νιώθεις λίγο σαν τον μπαμπά σου. Η σύνθεση λοιπόν των αντιθέσεων είναι που σε κάνει να επιστρέφεις σε αυτό το βιβλίο, σε μια εποχή που κατακλύζεται από αντιθέσεις κάθε είδους.

Το μαγικό βουνό, Thomas Mann, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Μετάφραση: Θόδωρος Παρασκευόπουλος: Το τελευταίο βιβλίο που προτείνω μάλλον φιγουράρει σε όλες τις λίστες με τα κλασικά και δικαίως, γιατί είναι ένα βιβλίο από το οποίο δεν ξεφεύγεις εύκολα. Το κοιτάς και σε κοιτάει. Αναμετριέστε πριν ακόμη το ανοίξεις. Το έχεις φοβηθεί και λίγο. Και συχνά, η ανάγνωσή του μετατρέπεται σε… βουνό (είδατε τι έκανα εδώ;). Η ιστορία του ήρωα μας ξεκινά όταν αποφασίζει να μείνει σε ένα σανατόριο της Ελβετίας, όπου έχει πάει για επίσκεψη. Η διαμονή η οποία θα κρατούσε τρεις εβδομάδες, κρατά τελικά επτά χρόνια, αφού ο ήρωας έχει γοητευτεί από τις συζητήσεις γύρω του και νιώθει ανήμπορος να εγκαταλείψει αυτό το προστατευτικό περιβάλλον. Η γραφή του Μανν δεν έχει εξάρσεις έχει όμως μεγάλες ιδέες και φιλοσοφικά διλήμματα. Είναι ψυχαναλυτικό είναι και λιγάκι μετέωρο. Είναι πολιτικό και είναι και αλληγορικό. Όπως έγραψε και ο Guardian, είναι ένα μυθιστόρημα για μια ζωή και όχι απλώς για ένα βροχερό απόγευμα.